Geçen yıl bu zamanlar hayatını kaybeden Robin Williams’ın en iyi performanslarından biri 1990’da çevrilen Awakenings (Uyanışlar) adlı filmde gelmişti. Williams filmde, özel bir tedaviyle uzun yıllardır komada olan hastaların uyanmasını sağlayan Nörolog Doktor Malcolm Sayer’ı canlandırmıştı. Karakter aslında gerçek hayattan uyarlamaydı. Ünlü nörolog Oliver Sacks’ın otobiyografik bir öyküsüydü bu. Sacks, ilk baskısı 1973’te, İngiltere’de yapılan ve ardından tüm dünyada en çok satanlar listelerine giren aynı adlı kitabında anlatmıştı her şeyi.
1917’de, dünya üzerinde yaklaşık beş milyon insan tamamen vücutları üzerindeki kontrollerini kaybettikleri kabuslu bir uykuya dalmışlardı. Sacks, bundan yıllar sonra devreye giriyordu. Hayatının yedi yılını encephalitis lethargica denen bu hastalığı tedavi etmek için harcamıştı. Onlara L-Dopa adlı bir ilaçla tedavi uyguluyordu. Aslında iki bin yıllık geçmişi olan bu hastalık, bedenin bir kısmını, bazen de tümünü katılaştırıp, harekette tıkanma ya da hızlanma, konuşamama, kasılı kalma gibi etkiler yaratıp insanı yaşamdan ve kendi benliğinden koparabiliyordu. Ancak neredeyse yarım yüzyıldır sükûnetin ve hareketsizliğin pençesinde kıvranan 20 kadar hasta, Sacks’ın ilaç tedavisi sonrası yalnızca bir haftada eski hareketli ve mutlu hallerine dönüp yeni bir hayata başlamışlardı.
Fakat bu başlangıç, ilk etapta çok da iyi gitmemişti. Yan etkilerle birlikte, kimi hastalar yıllarca süren komanın ve hayattan kopuşun ardından yeni dünyalarında iletişim kurmakta zorlanmışlardı. Bu bilinmeyen başlangıçtan korkmaları nedeniyle, ilaca istemli tepki vermedikleri gözlemlenmişti. Sacks vazgeçmedi. Ender rastlanan nörolojik problemleri kaleme aldığı Aklın Gözü kitabında da değindiği gibi hastalarına, taşıyıcı gözüyle bakmamıştı. Onları, sağlığı ve bütünlüğü zarar görmüş bireyler, mikrokozmoslar olarak görüyordu. Felsefi ve insani bir bakış açısı edinmişti. Hastalar, ilacın etkilerini ve bu yeni başlangıcı ancak ilgi ve sevgi gördükleri dönemlerde kucaklayabiliyorlardı.
Sacks, eserlerinde beynin karmaşıklığından bahsederken, sakatlıklara uyum sağlama, sorunları aşma ve engellerle başa çıkma konusundaki şaşırtıcı yeteneğini de vurgular.
Sporcuların da akılları bazen karışabiliyor. ‘Choke’ yani psikolojik tıkanma denen bela en büyük sporcuları dahi bulabiliyor. Olimpiyat şampiyonu dekatloncu Dan O’Brien’da olduğu gibi… O’Brien 1992 Barcelona Oyunları için ABD seçmelerinde büyük bir tıkanma yaşadı ve elendi. ‘Son Dünya Şampiyonu’ unvanına rağmen olimpiyat oyunlarına gidemedi. Bu, onun gibi biri için çok zordu. En büyük hayali olimpiyat şampiyonluğu için dört yıl daha beklemek zorundaydı ve her şeye yeniden başlaması gerekiyordu. 1996 Atlanta elemelerinde yine aynı sorunu yaşamak istemiyordu ama korkusu eskisinden de büyüktü. Bunu aşabilmek için yeni bir psikolojik yöntem denemeye karar verdi. Dört yıl önce sırıkla atlamada problem yaşamıştı. 1992’deki eleme yarışının videosunu sayısız kez, tekrar tekrar izledi. Sporcular, aslında o tür kötü anıları unutmak ister ve başarısız anlarını izlemeyi tercih etmezler. Fakat O’Brien’ın yeni metodu işe yaradı. Beyninde, korkudan uzak farklı bir alan yaratmayı başardı. Pozitif duygularla motive olmaya başladı. Aynı, Sacks’ın hastalarının iyiye doğru gidip yeni başlangıçlara hazır hâle gelmesi gibi. Amerikalı dekatlet, bu yöntem sayesinde 1996 Atlanta’da altın madalyayı kazandı.
Oliver Sacks şimdilerde, kanserle mücadele etmesine rağmen bu tarz hikâyelerle ilgilenmeyi sürdürüyor. Geçenlerde New York Times’taki My Own Life adlı makalesinde hâlâ insanlarla ilgili yeni keşifler yaptığından bahsetti. Ölüm ile yüz yüzeyken dahi kendi kabuğuna çekilmediğini, yeni bir şeylere başladığını anlatıyordu. Görünüşe göre Sacks, yine o felsefi ve insani bakış açısıyla beynin karmaşık yapısını çözmeye devam ediyor ve hâlâ yeni başlangıçlara hazır gibi…
Bu sayı yeniden başlayanlara, başlamak için birbirini cesaretlendirenlere ve her türlü karmaşıklığa rağmen yolundan vazgeçmeyenlere…
“Kafam tamamen açıldı
Ve şimdi başlamaya hazırım
Kapıyı açan ve karanlığa adım atmamı sağlayan
Kesinlikle sendin
Hazırım artık.”
Arcade Fire – Ready To Start
*Oliver Sacks, 30 Ağustos 2015 günü hayatını kaybetti.
